خرج بیت‌المال در تلگرام، واتس‌آپ و لاین؛ کارمندان‌به جای‌کار درشبکه‌های‌مجازی‌پلاسند!

اینترنت از آن دسته فناوری‌های است که استفاده از آن به عنوان ابزاری برای تبادل اطلاعات در سطح کلان در نقاط مختلف جهان راه‌اندازی شد اما به نظر می‌رسد استفاده وقت و بی‌وقت آن امروزه کاهش کارآیی کارمندان دولت را رقم زده است.
پس از راه‌اندازی پروژه (اسپوتنیک «۱») توسط اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۵۷ میلادی و پرتاب ماهواره PS1 به فضا به منظور مخابره سیگنال‌های رادیویی به نقاط مختلف زمین که مهمترین رویداد قرن بیستم محسوب می‌شد و به عنوان یکی از بزرگترین عناوین رشد دانش و فناوری در تاریخ زندگی بشر شمرده می‌شود؛ ایالت متحده آمریکا با ایده گرفتن از این پروژه پس از به صدا درآمدن زنگ خطری از جانب شوروی، با تاسیس موسسه «آرپا» که زیر مجموعه وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا بود؛ اداره فناوری اطلاعات را تاسیس کرد و بالاخره «لارنس رابرتس» توانست در سال ۱۹۶۹ نخستین اتصال شبکه‌ای را در کالیفرنیا به جهت استحکام و مقاومت نیروی هوایی آمریکا در برابر حوادث برقرار کند.
پس از حدود ۱۸ سال آزمون ،خطا و کار عملیاتی توسط موسسه  آرپا و با حضور برخی دانشمندان انگلیسی، در سال ۱۹۸۸ نخستین پروژه اقتصادی ـ تجاری برای بهره‌برداری از اینترنت در دنیای تجارت یک رونمایی شد.
در سال ۱۹۹۱ استفاده از اینترنت پس از گذشت حدود چهار سال در دسترس همگان قرار گرفت و در سال‌های ۱۹۹۶ و ۱۹۹۷ رشدی انفجاری داشت. پس از گذشت حدود ۱۱ سال از رشد انفجاری آن براساس آمار و ارقام، کاربران اینترنت به حدود ۲ میلیارد نفر رسیدند که ۸۰ درصد آن را قشر ۱۴ تا ۲۵ سال تشکیل می‌داد و این عدد یعنی حدود یک سوم جمعیت کره زمین.
امروز پس از گذشت حدود ۵۰ سال از کلید زدن این پروژه و براساس آمار و ارقام در سال ۲۰۰۹ حدود یک سوم جمعیت کره زمین با این تکنولوژی به طور مستقیم در ارتباط هستند و دستیابی به آن با توجه به فراوانی رایانه‌های شخصی (در انواع مدل‌های قابل حمل و غیرقابل حمل) همچنین تلفن‌های همراه و یا استفاده از شبکه‌های بی‌سیم، بسیار راحت است به طوریکه می‌توان در همه جای دنیا، اینترنت را در کنار خود داشت.
با توجه به فراهم بودن مقدمات اتصال به شبکه جهانی، استفاده از اینترنت امروزه در بخش‌های مختلف امکان‌پذیر شده است.
سرعت تغییر در زندگی انسان قرن بیست و یکم محصول انتقال سریع اطلاعات است؛ به همین دلیل است که این دوران را عصر انفجار اطلاعات نامیده‌اند. دسترسی سریع به اطلاعات موجب شده است نتایج حاصل از پیشرفت علوم به سرعت در اختیار همگان قرار گیرد و علاوه بر دانشمندان افراد عادی را هم تحت تأثیر قرار دهد.
توسط اینترنت نوعی از فضا ایجاد می‌شود که به جهت غیرواقعی بودن و فقدان زمان و مکان، به آن فضای مجازی گفته می‌شود. در فضای مجازی همانطور که می‌گویند ما دیگر آدمیان نیستیم بلکه پیام‌هایی روی صفحه رایانه‌های یکدیگریم.
از جمله فضاهای مجازی می‌توان سایت‌ها، وبگاه‌ها، وبلاگ‌ها، اتاق‌های گپ، تالارهای گفت‌وگو، شبکه‌های دوستیابی و پست الکترونیک را نام برد. «شبکه جهانی وب» محبوب‌ترین بخش اینترنت به حساب می‌آید که از نظر آقای “تیم برنزلی” کار ویژه اصلی آن اجتماعی است. وب با داشتن امکاناتی همچون پست الکترونیکی، وبلاگ‌ها و دایره‌المعارف‌های مشارکتی زمینه را به اشتراک گذاشتن اطلاعات در میان کاربران فراهم می‌کند.
اینترنت و فرهنگ استفاده از آن
وقتی یک تکنولوژی و فناوری به صورت بومی به مرور زمان تکمیل می‌شود و جامعه کم‌کم با ابعاد مختلف آن آشنا می‌شود، خود را برای استفاده صحیح از آن آماده می‌کند، در مقابل وقتی کشوری از یک دانش و فناوری مهم و در عین حال جذاب و تاثیرگذار کاملاً دور بوده باشد، به محض وارد کردن آن تکنولوژی به دلیل افزایش بیش از حد تقاضا، گسترش تکنولوژی جدید با سرعت فوق‌العاده زیادی در مدت کوتاهی انجام می‌پذیرد و در عمل مانند یک شوک به جامعه است، بدون آنکه عموم مردم هنوز تمرین و آمادگی لازم برای هضم و برخورد صحیح با این تکنولوژی را داشته باشند.
اینترنت فضایی مجازی و بسیار گسترده است که استفاده از آن روز به روز در حال افزایش است. اینترنت در ابتدا با هدف تبادل اطلاعات خاص از به هم متصل شدن چند شبکه کامپیوتری در ارتش ایالات متحده آمریکا متولد شد و بعد از مدتی به بخش‌های خصوصی آن کشور و کشورهای دیگر رسید.
در سال ۱۳۷۲ به همت مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات تهران (IPM) اینترنت وارد ایران شد. در حال حاضر موارد استفاده از اینترنت بسیار زیاد شده و روز به روز هم در حال افزایش است.
حال که این تکنولوژی را وارد کرده‌ایم باید در این زمینه آموزش‌های لازم را هم به کاربران آن بدهیم و سیاست‌های فرهنگی جامعه را برای استفاده صحیح از آن تطبیق دهیم تا کمتر شاهد آسیب‌پذیری در این زمینه باشیم.
در حال حاضر فرهنگ استفاده از اینترنت به کاربران آموزش داده نشده است چرا که باید در اینترنت هدفمند وارد شد و استفاده کرد.
اینترنت یک بازار جهانی برای خرید و فروش اطلاعات است. می‌توان از این بازار به نحو مطلوب استفاده شود یا به جهت عدم فرهنگ‌سازی و وجود محدودیت‌های اجتماعی و سیاسی تاثیرات منفی جبران‌ناپذیری ایجاد کرد.
داشتن دانش اطلاعاتی لازم و مناسب در مورد هر فناوری جدید در بین عموم مردم، خود یکی از مهم‌ترین عوامل موثر در دارا بودن فرهنگ درست برای استفاده از آن فناوری است.
بررسی نقش اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در کاهش کارآیی کارمندان دولت
این روزها علاوه‌بر خانواده‌ها هر زمان وارد اداره‌ای می‌شوی می‌بینی کارمند گوشی به دست گرفته و با استفاده از اینترنت اداره مشغول گشت و گذار و یا دانلود در فضای مجازی است.
برای بازپرداخت نخستین قسط وامم به بانک مراجعه کرده بودم و از چند و چون قضیه اطلاع چندانی نداشتم. وارد بانک که شدم دیدم یکی از کارمندان بانک دارد با گوشی خود ور می‌رود.
گفتم بروم از او راهنمایی بخواهم، فرمی که در دستم بود را نشانش دادم و گفتم می‌خواهم قسط بدهم، نگاه معنی داری از سر تا پایم انداخت و گفت: «کبلایی باجی» می‌دانی کاربن یعنی چه؟!! گفتم نه نمی‌دانم یعنی چه؟!!! صفحه آبی رنگی موسوم به کاربن نشانم داد و گفت: به این کاربن می‌گویند؛ می‌روی در خانه می‌نشینی دو تا از این کاربن‌ها را لای این سه فرم این طوری قرار می‌دهی و فرم‌ها را پر می‌کنی بعد می‌آیی اینجا می‌دهی، پول هم می‌دهی تا قسطت را پرداخت کرده باشی!!
در حالی که از پیشرفت تکنولوژی حاکم بر بانک و وظیفه شناسی کارمندان انگشت حیرت به دهان گرفته بودم، گفتم: «مشدی گارداش» می‌دانید دولت الکترونیک یعنی چه؟ کمی جا خورد و گفت: نه «خانم مهندس» یعنی چه؟!! گفتم یعنی اینکه من بروم بشینم در همان خانه از طریق اینترنت یا گوشی قسطم را پرداخت کنم و نیایم اینجا مصدع اوقات وایبرگردی والاحضرت شوم…
از بد روزگار گذرم به یکی از ادارات افتاده بود! هر کجا می‌رفتم با مردی حدوداً ۴۵ ساله مواجه می‌شدم که با حالتی سراسیمه و مستاصل، غر و لندکنان یا دارد از پله‌ها بالا می‌رود و یا هم پایین می‌آید. مدام هم با هم روبه رو می‌شدیم! از لهجه‌اش معلوم بود که از شهرستان آمده است.
بالاخره وارد یکی از دفترها شد و گفت: مسلمان! طرف دارد می‌میرد و ما وقت نداریم. اگر امروز این گواهی را صادر نکنید معلوم نیست تا فردا طرف زنده بماند و بتواند اموال را انتقال دهد، من از مراغه آمده‌ام راه نزدیکی نیست که مدام بروم و بیایم.
کارمند مربوطه هم با خونسردی تمام جواب داد: می‌گویید چکار کنیم سیستم از تهران خراب است کاری از دست ما برنمی‌آید باید منتظر بمانید تا رفع اشکال شود. ا‌ن‌شاءالله که طرف نمی‌میرد!!!
آن روز به مراسم اختتامیه دست‌های کوچک دعا رفته بودم؛ از قرار معلوم تنها آرزوی دخترکی این بود که در سال ۱۴۰۴ کارمندان ادارات کار خودشان را خوب انجام دهند تا مادرش با آن پادردی که دارد برای یک وام یک میلیونی آنقدر پله‌های ادارات را بالا و پایین نرود. (این هم از جشنواره دست‌های کوچک دعا!!)
همه این خاطرات را عرض کردم تا بگویم سیستم اداری ما چندان کارآمد و اثربخش نیست و این را همه می‌دانند. چندی پیش هم طرح تحول نظام اداری بر سر زبان‌ها افتاد و چنین به نظر می‌رسد که دیگر خبری از آن نیست. از طرف دیگر توسعه شبکه اینترنت و گسترش روزافزون شبکه‌های جذاب اجتماعی مثل وایبر، تلگرام، لاین و غیره هم قوز بالا قوز شده تا تعداد کثیری از کارمندان ناکارآمد دولتی در ادارات ترجیح دهند به جای تکریم ارباب رجوع و انجام وظایف محوله در اسرع وقت، به وب گردی و گشت و گذار در سایت‌ها و شبکه‌های مختلف بپردازند، باشد که هر چه زودتر وقت اداری به اتمام برسد و بروند به کارهایشان برسند.
مساله اصلی کاهش بهره‌وری نیروی انسانی است نه ابزار
در این مورد حمید عباسی شکوهی، مدرس دانشگاه و پژوهشگر اقتصادی می‌گوید: در حال حاضر جامعه ما با بحران اشتغال مواجه است و بعضاً در ادارات کاری را که یک نفر می‌تواند در عرض چند ساعت انجام دهد میان چند نفر تقسیم می‌کنند و چون کارمندان کاری به آن صورت ندارند و اغلب بیکار می‌مانند به این بیکاری عادت کرده و اگر نامه‌ای یا مراجعه کننده‌ای داشته باشند یاد نگرفته‌اند به سرعت رسیدگی کنند!
وی می‌افزاید: از طرف دیگر چون کار به چند قسمت تقسیم شده گویا حق‌الزحمه هم میان چند نفر پخش شده است؛ بنابراین کارمندان با حقوقی که می‌گیرند نمی‌توانند تمام مسائل مالی خود را حل کنند و مجبور می‌شوند شغل دیگری در بیرون از اداره برای خود دست و پا کنند و حتی در موعد اداری به جای انجام وظایف روتین خود کارهای غیراداری خود را انجام می‌دهند.
شکوهی تصریح می‌کند: تصور نادرست دیگری که میان کارمندان رواج یافته این است که با کامپیوتری که در اختیار دارند فقط موظف به دریافت یا ارسال اطلاعات هستند و هیچ کارمندی پردازش اطلاعات نمی‌کند؛ مثلاً تایپ مطلب، ترسیم نمودار و کارهای تخصصی این چنینی را یا بلد نیستند و یا اینکه اصلا وظیفه خود نمی‌دانند و برای کوچکترین امری به دبیرخانه مراجعه می‌کنند. این مدرس دانشگاه ادامه می‌دهد: طی مطالعه‌ای که داشته‌ام به این نتیجه رسیدم که در یکی از نهادها بیش از ۸۰ درصد پرسنل کار کردن با کامپیوتر را فقط در حد روشن و خاموش کردن بلد هستند؛ ۲۰ درصد کارمندان پرینت گرفتن را بلد بودند و کارهایی مثل ریکاوری، ارسال و دریافت ایمیل را هم تنها پنج درصد بلد بودند!
شکوهی می‌گوید: با این اوصاف اگر به کامپیوتر قفل هم بزنیم و محدودیت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری ایجاد کنیم که کارمندان کارهای شخصی خود را انجام ندهند شاید تنها ۱۰ درصد مسئله را حل کند چرا که ارزیابی عملکرد بستگی چندانی به ابزار و نرم‌افزار ندارد بلکه مسئله اصلی کاهش بهره‌وری نیروی انسانی است.
این محقق تاکید می‌کند: جامعه ما یک جامعه «هایتک» نیست بنابراین انتظار استفاده مناسب از ابزار هایتک انتظاری نابجاست!
وی یادآور می‌شود: در برخی موارد هم وقتی مدیران ناکارآمد و غیرفنی هستند نمی‌توانند پرسنل زیرمجموعه خود را به نحوی شایسته به کار گیرند و در نتیجه اکثر کارمندان وقت خود را به بطالت می‌گذرانند.
لزوم تقویت وجدان کاری و اخلاقیات در بین کارمندان
معاون فرهنگی اجتماعی شهردار تبریز هم عملکرد نامطلوب برخی از کارمندان ادارات دولتی در انجام به موقع وظایف محوله و برخورد مناسب با اربابان رجوع را تایید و تصریح می‌کند: باید ساز و کارهای لازم به وجود آید که اگر کارمندی از فضای اینترنت در زمان اداری سوءاستفاده می‌کند، جلوگیری شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین احمد حمیدی اظهار می‌دارد: نهادهای بازرسی، حراست و سازمان فناوری اطلاعات هم باید بررسی‌های لازم را انجام دهند تا کارمندان خاطی نتوانند وقت مردم را تلف کنند که وظیفه همه ما خدمتگزاری و پاسخ‌دهی شایسته به مطالبات و مراجعات مردم است.
وی یادآور می‌شود: نکته اساسی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که نهادهای فرهنگی و رسانه‌ها باید تلاش کنند به تقویت وجدان کاری در کارمندان بپردازند که اگر کارمندان وجدان کاری داشته باشند قطعاً خدمت‌رسانی مورد انتظار را انجام خواهند داد در غیر این صورت محدودیت‌های ابزاری راه به جایی نخواهد برد.
معاون فرهنگی اجتماعی شهردار تبریز اضافه می‌کند: در کنار تقویت وجدان کاری و پرورش اخلاقیات لازم است در ساعات اداری فضای اتوماسیون اداری فعال شود تا کارمندان تنها به انجام وظایف اداری خود بپردازند.
باید بدانیم دلیل شغل و استخدام ما مردم هستند
سرپرست مرکز آموزش و پژوهش سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی آذربایجان‌شرقی در این مورد می‌گوید: کارمندی که تعهد لازم را نداشته باشد در هر موقعیتی می‌تواند هرگونه سوءاستفاده را از بیت‌المال به عمل آورد.
علی جهانگیری با بیان اینکه ما باید بدانیم دلیل شغل و استخدام ما مردم هستند و اگر ما صاحب میز و اینترنتی شده‌ایم به این خاطر است که به مردم خدمت‌رسانی کنیم و اگر مراجعات ایشان نباشد ما اصلیتی نخواهیم داشت، می‌افزاید: اگر کارمندی این وظیفه و تعهد را درک کرده باشد اولویت اصلی خود را خدمت‌رسانی به مردم قرار خواهد داد و اگر فراغتی بود که قطعاً نخواهد بود، به سایر امور خواهد پرداخت.
وی خاطرنشان می‌کند: قبل از اینکه شبکه‌های مختلف اجتماعی مثل وایبر، تلگرام و … تا این میزان گسترش یافته باشند، بسیاری از کارمندان را مشاهده می‌کردیم که به بهانه‌های مختلف امور مردم را به تعویق انداخته و ایشان را وادار به مراجعات مکرر به ادارات می‌کردند.
این مسوول با بیان اینکه به هرحال کارمندانی هم هستند که وظایف خود را به نحو احسن انجام می‌دهند، اذعان می‌دارد: بنده مطمئن نیستم اگر ابزارهایی مثل اینترنت را در ادارات محدود کنیم بتوانیم بهره‌وری کارمندان را افزایش دهیم که ریشه این مسئله را باید در جاهای دیگری جستجو کنیم.
لزوم توجه به جایگاه کارکنان نه به عنوان ابزار بلکه به عنوان صاحبان سازمان
مدیرکل روابط عمومی استانداری آذربایجان‌شرقی هم با بیان اینکه هر یک از ما در مقابل آنچه که در یک اداره یا سازمان یا حتی یک شهر و جامعه می‌گذرد مسئول هستیم، می‌افزاید: صرف بیان این مطلب دردی را دوا نخواهد کرد بلکه برای نهادینه کردن این فرهنگ باید اقدامات اساسی صورت گیرد. جواد آهنگری یادآور می‌شود: توجه به کرامت انسانی کارکنان، نگرش مثبت به فضای مجموعه‌های کاری، توجه به سلامت و کارآیی افراد موجب بسیج انگیزه‌های درونی آنها شده و احساس مسئولیت را در ایشان تقویت می‌کند.
وی با بیان اینکه هیچ چیز به اندازه ایجاد حس تعلق در کارکنان و شرکت دادن آنها در تصمیم‌سازی‌ها به شکلی حقیقی، نمی‌تواند مشارکت و احساس مسئولیت را افزایش دهد، اذعان می‌دارد: خلق ایده‌های نو و ایجاد انگیزه در کارکنان می‌تواند نقش بسیار موثری در جهت تامین مصالح سازمانی در جنبه‌های مختلف فردی، گروهی و سازمانی داشته باشد.
آهنگری بر لزوم توجه به جایگاه کارکنان نه به عنوان ابزار بلکه به عنوان صاحبان سازمان، تاکید و اضافه می‌کند: اگر کارکنان چنین تلقی کنند که به آنها نگاه ابزاری می‌شود بدترین نوع حس منفی نسبت به سازمان را که همانا عدم احساس تعلق سازمانی است تجربه خواهند کرد و در نتیجه به دنبال کوچکترین فرصت برای سوءاستفاده و به تعویق انداختن امور خواهند بود.
مدیرکل روابط عمومی استانداری آذربایجان‌شرقی با بیان اینکه غنی‌سازی شغلی رابطه مستقیمی با افزایش انگیزه در کارکنان دارد، ادامه می‌دهد: برخی از مدیران به بعضی از موضوعات کم توجه هستند، غافل از اینکه بیان یک جمله ساده احترام‌آمیز شاید بتواند تاثیر عمیقی در ایجاد احساس مسئولیت کارمندان داشته باشد.
این روزنامه‌نگار و فعال رسانه‌ای تاکید می‌کند: یک سازمان مطلوب سازمانی است که کارمندان بدون احساس‌ترس از تنبیه و توبیخ، با میل و رغبت وظایف محوله را انجام دهند.
نتیجه :
آنچه رفت مهر تاییدی بر این مدعاست که محدودیت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری به تنهایی قادر نخواهد بود ضعف فرهنگی مربوط به عدم تعهد کاری در کارمندان دولت را جبران کند که این مساله دارای ریشه‌های عمیق فرهنگی و اجتماعی است که لزوم توجه جدی مسئولان، نخبگان و متولیان فرهنگی جامعه را به این مقوله مهم می‌رساند.
از طرف دیگر وجود محدودیت‌های شغلی و درآمدهای اندک همچنین ضعف مدیریتی موجب کاهش روزافزون انگیزه کاری کارکنان می‌شود و ایشان را به داشتن شغل‌های متعدد و صرف زمان اداری برای انجام این شغل‌ها تشویق می‌کند.
در هر صورت هفته دولت فرصت مغتنمی است تا مسوولان سخت کوش کشور و استان نگاه موشکافانه‌تری به ضعف‌های موجود در سیستم اداری کشور کرده و به وسیله مانع سو استفاده افراد خاطی از بیت‌المال و صرف وقت و هزینه مراجعه‌کنندگان که صاحبان اصلی این نظام و کشور هستند، شوند.