معمایی که باران اهواز را نفس‌گیر کرد

از سه سال پیش، نخستین باران پاییزی در اهواز موجب ایجاد مشکلات تنفسی در مردم می‌شود؛ پدیده‌ای که رنج‌های مردم را بیشتر کرده و کمبود امکانات و ضعف در ارایه خدمات درمانی در استان نیز بر تشدید این مشکل افزوده است.

تاکنون و با وجود گذشت سه سال، علت و منشاء تنگی نفس به صورت رسمی اعلام نشده و گمانه‌زنی‌های درست و غلط درباره عوامل بروز این پدیده همچنان ادامه دارد.

طی بارش‌های اخیر در اهواز هزاران تن دچار مشکل تنفسی شده و به مراکز درمانی مراجعه کرده‌اند؛ اگرچه اغلب بیماران پس از درمان مرخص شده ولی شماری نیز وضعیت وخیم‌تری داشتند و در بیمارستان‌ها بستری شدند.

طبق اعلام دانشگاه علوم پزشکی اهواز بیش از ۱۴ هزار تن بر اثر اختلالات تنفسی ناشی از بارش‌های اخیر در بیمارستان‌های استان پذیرش شده‌اند.

مشاهدات در برخی بیمارستان‌های اهواز حکایت از ادامه مراجعه بیماران تنفسی دارد و با گذشت چندین روز هنوز در برخی بیمارستان‌ها تخت‌های اورژانس جوابگوی حجم بالای مراجعه‌کنندگان نیست.

صف‌های طولانی بیماران برای دریافت خدمات درمانی و وضعیت آشفته رسیدگی کادر درمان برای احیای تنفس و وصل‌کردن دستگاه‌ها به بیماران که به‌علت پرشدن تخت‌ها، روی صندلی‌های سالن انتظار به وضعیت آن‌ها رسیدگی می‌شد، از دیگر صحنه‌های غمناک این روزهای بیمارستان‌های اهواز است که شرایط بیماران را دشوارتر کرده است.

از نکات قابل توجه دریافت هزینه از بیماران حادثه تنفسی اخیر با وجود تأکید مصوبه دولت بر رایگان‌بودن هزینه‌های درمان بیماران تنفسی در اهواز است. مسئول صندوق یکی از بیمارستان‌های اهواز در این خصوص گفت “چیزی به آن‌ها ابلاغ نشده است.”

همچنین یکی از کارکنان این بیمارستان با شرح وضعیت این روزهای بیمارستان‌ها در اهواز بیان می‌کند: بیشترین تعداد مراجعه‌کننده مربوط به بامداد پنج‌شنبه(۷ آبان) بود. آن شب با وجود بارش شدید، نمی‌دانستیم که این تعداد افراد چگونه به سمت بیمارستان سرازیر می‌شوند.

وی ادامه می‌دهد: مراجعه بیماران همچنان ادامه دارد؛ وضعیت بسیار دشواری است و اورژانس‌ها بسیار شلوغ هستند.

با توجه به حجم افراد و تکرار حادثه تنفسی اهواز در اولین‌ بارش پاییزی امسال؛ هاشم بالدی مدیرکل مدیریت بحران استانداری خوزستان جمعه ۹ آبان‌ماه از تشکیل کارگروه شناسایی پدیده تنگی نفس پس از باران خبر داده و گفته بود: این کارگروه با محوریت محیط زیست تشکیل شد تا ریشه این پدیده به صورت فنی، جامع و علمی بررسی شود و امیدواریم ریشه این مشکل شناسایی شود تا بتوانیم درصدد رفع آن برآییم.

وی در خصوص نارضایتی برخی از شهروندان از نحوه خدمات‌رسانی برخی از بیمارستان‌ها، نیز اظهار کرد: مشکلاتی که در خصوص خدمات‌دهی بیمارستان‌ها و مراکز درمانی وجود دارد، ناشی از کمبود نیروها و امکانات است و اگر شرایط به حد بحران رسید، بیمارستان‌های خصوصی را وارد مدیریت بحران خواهیم کرد.

در جستجوی منشاء تنگی نفس پس از باران

علت بروز مشکل تنگی نفس در سومین سال متوالی از بروز این پدیده همچنان مبهم و مجهول است.

در سال ۹۲، ۲۳ هزار نفر و در سال ۹۳ نیز ۱۶ هزار نفر در اهواز با وقوع نخستین بارش پاییزی دچار مشکل تنفسی شده و روانه بیمارستان‌ها شدند؛ در آن زمان، ابتدا “باران اسیدی” به‌عنوان عامل ایجاد مشکلات تنفسی مطرح شد اما بعدها نظریه‌های دیگری نیز به علت‌های احتمالی اضافه شد.

باران اسیدی پدیده‌ای ناشی از انفعالات شیمیایی میان گازهای آلاینده سولفوره و نیتروژنه موجود در هوا و آب باران است که تبعات جبران‌ناپذیری بر طبیعت و سلامت موجودات زنده دارد.

در کانادا و اروپا دریاچه‌هایی وجود دارند که بر اثر باران‌های اسیدی به تدریج مرده و یا خشک شدند و طبق نظر کارشناسان راه مقابله با باران‌های اسیدی محدود کردن آلاینده‌های هوا است.

احمدرضا لاهیجان‌زاده، مدیرکل اداره حفاظت محیط زیست خوزستان، در آبان‌ماه سال ۹۲ و پس از ایجاد اختلات تنفسی بر اثر بارش باران به ایسنا گفته بود: این باران هیچ‌گونه‌ اثری بر روی پوشش گیاهی و کشاورزی منطقه نداشت ولی نباید فراموش کرد که باران‌های دارای میزان بالای سولفات و نیترات به مرور به گیاهان آسیب می‌رساند و حیات وحش منطقه را از بین خواهد برد.

وی در آن زمان از تخریب گسترده محیط زیست ابراز نارضایتی کرده و آن را یکی از عوامل ایجاد مشکلات تنفسی دانسته و اظهار کرده بود: به نسبت میزان برداشت از استان خوزستان، نگاه ویژه‌ای به آن وجود ندارد؛ ۱۰ میدان نفتی فعال در شهر اهواز، وجود کشت و صنعت‌های نیشکر در خوزستان، شبکه‌های آبیاری و زهکشی و ۲۰ واحد پتروشیمی در ماهشهر از جمله پروژه‌های صنعتی هستند که آسیب‌های بسیاری به محیط زیست این استان وارد کرده‌اند؛ همچنین می‌توان به پروژه عمرانی سد گتوند اشاره کرد که موجب شوری آب در این منطقه شده است.

امسال اسیدی‌بودن باران به عنوان یکی از گزینه‌های احتمالی بروز این پدیده از سوی مسئولان رد شده است؛ اگرچه رد قاطع و سریع این نظریه بدون ارایه توضیحات و مستندات کافی انتقاداتی به همراه داشته اما آنچه سوال‌برانگیز است؛ عدم مشخص شدن منشأ حقیقی این پدیده پس از گذشت چند سال است.

اعلام این منشأ می‌تواند برخی منافع اقتصادی را زیر سوال ببرد؛ صنایع آلاینده بسیاری در استان وجود دارند که بدون کمترین توجهی به مسئولیت‌های اجتماعی پیرامون خود تنها به فکر تولید و توسعه بیشتر هستند.

بدون شک صنایع بزرگی مانند نفت و گاز، پتروشیمی، فولاد و نیروگاه‌هایی که به دلایل اقتصادی از سوخت‌های غیر استاندارد استفاده می‌کنند و همچنین صنایع نیشکر که مزارع آن به روش غیر اصولی سوزانده می‌شود، در تبدیل‌ شهر اهواز به “آلوده‌ترین شهر جهان” نقش اساسی و محوری دارند.

به دنبال عامل تنگی نفس مردم اهواز در تلگرام

معصومه ابتکار، رییس سازمان حفاظت محیط زیست در کانال تلگرام خود ضمن رد باران اسیدی به‌عنوان عامل ایجاد تنگی نفس مردم اهواز پس از باران، نوشت: “به‌طور کلی ۱۸ گزینه به عنوان علل این عارضه مطرح و مورد بررسی بود که در نهایت چهار مورد از آن‌ها شامل آلودگی فلرهای نفتی (دودکش)، سوزاندن مزارع نیشکر، سوزاندن لاستیک و زباله و گرده‌افشانی گیاهان در اولویت قرار گرفته است.

در مجموع با توجه به بررسی‌های مختلف بر روی این بیماران، آلاینده‌های هوای استان و زمان وقوع تنگی نفس، به نظر می‌آید گزینه گرده‌افشانی گونه‌های گیاهی خاص قوت بیشتری پیدا کرده است. احتمال آن هست که درختچه کنوکارپوس که در سطح شهرهای خوزستان به‌وفور کاشته شده، مسبب این مشکلات باشد. تنگی نفس در زمان بارندگی در ماه‌های آبان و آذر رخ می‌دهد و در ماه‌های دیگر شاهد این نوع عارضه نیستیم”

طبق گفته‌های ابتکار، سازمان حفاظت محیط زیست احتمال نخست بروز پدیده تنگی نفس را گونه گیاهی “کنوکارپوس” می‌داند و توضیحات بیشتری تا کنون در این‌باره ارایه نکرده است؛ این گزینه به نظر می‌رسد که مورد تأیید پژوهشگران قرار نگرفته است.

دکتر محمد درویش، مدیرکل دفتر آموزش سازمان حفاظت محیط زیست که بیشتر به فعالیت‌ها و پژوهش‌های زیست محیطی پرداخته است، این گزینه را رد می‌کند. او در کانال تلگرام خود نوشت: “از قول آقای لاهیجان‌زاده (مدیرکل محیط زیست خوزستان) خبری را خواندم که ظاهرا دلیل تنگی نفس اهوازی‌ها، دوره بذرافشانی کنوکارپوس است!

نخست آن‌که حتی در بهمن و اسفند هم این عارضه وجود دارد و دوم این‌که کنوکارپوس بیش از ده سال است که در خوزستان کاشته شده، پس چرا مردم خوزستان پیش از این دچار تنگی نفس نشده بودند؟”

احتمال تنگی نفس توسط کنوکارپوس بسیار ضعیف است

همچنین یک پژوهشگر زیست‌شناسی احتمال ایجاد مشکلات تنفسی ناشی از بارندگی در اهواز ناشی از دانه‌های گرده گیاه کنوکارپوس را بسیار ضعیف دانست و احتمال داد که این اتفاق بیشتر توسط مواد شیمیایی که در اثر باران قدرت حل‌شدگی دارند، روی داده باشد.

دکتر حسین آخانی‌سنجابی، عضو هیات‌علمی دانشکده زیست‌شناسی دانشگاه تهران در این خصوص به خبرنگار ایسنای خوزستان گفت: احتمال این گزینه بسیار ضعیف است زیرا معمولا دانه‌های گرده زمانی موجب ایجاد آلرژی می‌شوند که باد بتواند آن‌ها را جابه‌جا کند و هوا هم خشک باشد.

وی خاطرنشان کرد: با توجه به این‌که این پدیده در اهواز در اثر وقوع بارندگی اتفاق افتاده است احتمال این‌که دانه گرده علت آن باشد، بسیار پایین است و به نظر می‌رسد که این پدیده توسط موادی که در اثر باران قدرت حل‌شدگی در هوا را دارند، اتفاق افتاده است.

این استاد دانشگاه تهران با بیان این‌که احتمال بروز چنین اتفاقی در اثر این گونه گیاهی یکی از پدیده‌های بسیار نادر است، ادامه داد: گیاه کنوکارپوس در تمام خوزستان و شهرهای مختلف آن کاشته می‌شود و فارغ از این‌که کشت این گیاه در این مقیاس وسیع کار درستی نبوده است ولی اگر این گیاه موجب بروز حادثه تنفسی شده باشد، باید مردم تمام شهرهای خوزستان درگیر می‌شدند در حالی که در بسیاری از شهرها این اتفاق نیفتاده است.

آخانی‌سنجابی در خصوص پیشینه این پدیده در دیگر مناطق جهان، تصریح کرد: قبلا ایجاد آلرژی توسط کنوکارپوس گزارش شده است ولی غالب گزارش‌ها خبری بوده و به عبارت دیگر، گزارش علمی نیست؛ به‌طور مثال در کراچی پاکستان هم در سایت‌های خبری چنین موضوعی اعلام شده است اما با وجود جستجوی بسیار، تحقیقی پیرامون این موضوع پیدا نکردم.

وی افزود: شانس این‌که این اتفاق توسط گیاه کنوکارپوس روی داده باشد، جزو گزینه‌های آخر است و بیشتر باید روی مواد و گازهای شیمیایی ناشی از پتروشیمی‌ها، پالایشگاه‌ها و صنایع دیگر در این مناطق کار شود.

هنوز به نتیجه قطعی نرسیده‌ایم

نظام درمانی و بهداشتی از دیگر نهادهایی است که از آن انتظار می‌رود عامل بروز پدیده تنگی نفس پس از باران را شناسایی و اعلام کند؛ پدیده‌ای که در اهواز دارای پیشنیه چند ساله است اما به نظر می‌رسد که دانشگاه علوم پزشکی اهواز تا کنون به نتیجه قطعی در خصوص علت بروز این حادثه نرسیده و تنها اسیدی‌بودن را به‌شدت رد می‌کند.

دکتر اسماعیل ایدنی، رییس دانشگاه علوم پزشکی اهواز “تشخیص اسیدی‌بودن یا نبودن این پدیده و بررسی ویژگی‌های آن را مربوط به سازمان محیط زیست” می‌داند.

وی گفته بود: آثار باران اسیدی تنها منحصر به مشکلات تنفسی نمی‌شود و معمولا عوارض چشمی و پوستی موجب مراجعه به اورژانس‌ها و بیمارستان‌ها است ضمن این‌که علاوه بر انسان، ممکن است طبیعت، پرندگان، حیوانات و حتی رنگ خودروها نیز آسیب ببینند که خوشبختانه چنین مواردی مشاهده نشده و بر مبنای شواهد، به نظر نمی‌رسد که این باران اسیدی بوده باشد.

دکتر ایرج نظری، معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی اهواز نیز به خبرنگار ایسنای خوزستان در این خصوص گفت: با بررسی‌های انجام شده تاکنون به نتیجه قطعی در خصوص علت این پدیده نرسیده‌ایم.

وی پیش از این با رد اسیدی‌بودن باران اظهار کرده بود: آنچه مسلم است موادی در هوا وجود دارند که می‌توانند در هنگام بارندگی مجاری تنفسی را تحریک کنند و باعث اسپاسم و گرفتگی مجاری تنفسی شوند.

به گفته معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی اهواز سال گذشته وقتی که برای علت‌یابی بروز این پدیده در استان بررسی‌هایی انجام شد به دلیل آن که متوجه شدند که برخی علائم باران اسیدی با بارش‌های صورت گرفته شبیه هستند اصطلاح غلطی رایج شد که این باران‌ها اسیدی است.

تذکر نمایندگان خوزستان به رییس‌جمهور

مشخص نشدن علت تنگی نفس مردم اهواز پس از نخستین بارش و اعلام نشدن یک دلیل اصلی پس از گذشت سه سال، اعتراض نمایندگان خوزستان در مجلس و سازمانهای مردمنهاد را به دنبال داشت.

نمایندگان خوزستان روز یک‌شنبه(۱۰ آبان) به رییس‌جمهور تذکر داده و خواستار توضیح علت عدم اقدام مؤثر و پیشگیرانه در قبال تکرار پدیده باران‌های اسیدی در استان خوزستان توسط سازمان حفاظت محیط زیست شدند.

نماینده شوش در مجلس شورای اسلامی در مورد تذکر جمعی از نمایندگان خوزستان به رییس‌جمهور، به ایسنای خوزستان گفت: این‌که سه سال از بروز مشکلات تنفسی برای مردم اهواز و خوزستان در هنگام بارندگی می‌گذرد ولی هنوز علت آن پیدا نشده است، کوتاهی از سوی مسئولان سازمان محیط زیست بوده است.

وی افزود: در تذکر به رییس‌جمهور خواستار شدیم که مسئولان مرتبط با محوریت سازمان محیط زیست و در کنار آن وزارت بهداشت و وزارت نفت در جهت ریشه‌یابی این مشکل اقدام کنند.

نوری با بیان این‌که از رییس‌جمهور خواستیم که علت اصلی مشکل شناسایی شود تا دیگر شاهد تکرار آن نباشیم، ادامه داد: لازم است چاره‌ای اساسی برای علاج پدیده تنگی نفس پس از بارندگی در استان خوزستان اندیشیده شود. تا کی مردم باید همچنان شاهد این مشکلات باشند؟

آیا در اعلام منشأ تنگی نفس مردم اهواز مخفی‌کاری می‌شود؟

همچنین ناصر سودانی، نماینده اهواز در مجلس معتقد است در خصوص اعلام منشأ تنگی نفس مردم اهواز در نخستین بارش باران، مخفی‌کاری می‌شود.

وی که در تذکری به رییس‌جمهور رسیدگی به مساله مسمومیت هزاران نفر بعد از بارش باران پاییزی در اهواز و لزوم کشف علت واقعی این حادثه اشاره کرده و از وزیر نیرو جلوگیری از استفاده از مازوت به عنوان سوخت در نیروگاه برق رامین اهواز را خواستار شده، گفت: تا کنون هیچ گزارش جامعی از سوی هیچ نهادی ارایه نشده که علت اصلی مشکلات تنفسی مردم اهواز را مشخص کند؛ باید تلاش کرد در سال آینده این فاجعه تکرار نشود.

سودانی اظهار داشت: سه سال است که در نخستین بارش پاییزی، هزاران نفر از مردم اهواز دچار تنگی نفس می‌شوند. قطعا این امر با آلودگی هوا ارتباط دارد؛ در این خصوص گمانه‌زنی‌ها متعدد و متنوع است ولی به نظر می‌رسد این تنگی نفس با تصاعد گازهای ناشی از فعالیت میادین نفتی و گازی پیرامون اهواز مرتبط باشد.

وی دلیل دیگر احتمالی بروز مشکلات تنفسی در مردم اهواز را وجود صنایع در داخل شهر و پیرامون آن دانست و ادامه داد: گمانه‌های دیگری نیز مطرح شده و مراکز درمانی و بهداشتی هشدارهایی را در این خصوص ارایه کرده‌اند، اما باید منشاء این تنگی نفس از بین برود.

نماینده اهواز به سفر اخیر وزیر نفت به خوزستان اشاره کرد و ادامه داد: وزیر نفت در این سفر وعده‌هایی مبنی بر سرعت عمل در اجرای طرح آماک برای مهار گازهای متصاعد از میادین نفتی، را داد.

وی عنوان کرد: انتظار داشتیم سازمان حفاظت محیط زیست نظر خود را در رابطه با مراکز صنعتی و آنچه از فعل و انفعالات شیمایی در اهواز صورت می‌گیرد، در قالب گزارش و درخواست همکاری به نمایندگان خوزستان ارایه کند ولی تاکنون سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص این امر از نمایندگان مجلس حداقل کتبی کمکی نخواسته و گزارشی ارایه نداده است.

نماینده اهواز در خصوص فعالیت نیروگاه رامین اهواز با سوخت مازوت بیان کرد: اکنون ۵۰ درصد سوخت این نیروگاه گاز و ۵۰ درصد مازوت است که استفاده از سوخت مازوت تبعاتی به دنبال دارد.

سودانی ادامه داد: در سال های گذشته پس از تذکر به رییس جمهور و وزارت بهداشت، هیأت کارشناسی برای مشخص کردن علت مشکلات تنفسی مردم به اهواز اعزام شد ولی احساس می‌شود در خصوص اعلام منشاء تنگی نفس مردم اهواز در نخستین بارش پاییزی مخفی‌کاری می‌شود.

نماینده اهواز در مجلس با بیان این که مشکلات تنفسی مردم اهواز در مجلس پیگیری خواهد شد، گفت: مصوبه دولت بر رایگان بودن هزینه‌های درمان بیماران تنفسی تأکید داشته و اگر از مردم هزینه‌ای برای درمان مشکلات تنفسی ناشی از باران دریافت شده، یک تخلف است.

منشاء هر چه که باشد، اعلام شود

همچنین سید شکرخدا موسوی دیگر نماینده اهواز در مجلس گفت: تاکنون از سوی دستگاه‌های ذی‌ربط یعنی سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت بهداشت و درمان در خصوص مشخص شدن منشاء تنگی نفس مردم اهواز سهل‌انگاری شده است؛ این دستگاه‌ها باید پاسخگو باشند و منشاء را هر چه که باشد، اعلام کنند.

وی با اشاره به پدیده تنگی نفس پس از نخستین بارش پاییزی ادامه داد: بیش از ۴۰ هزار نفر از مردم استان در این سه سال دچار مشکلات تنفسی شده‌اند و این، شرایط مردم را سخت کرده است.

موسوی اظهار داشت: نکته مهم این است که منشاء این پدیده مشخص شود؛ دلیل این که تاکنون منشاء پدیده تنگی نفس مشخص و اعلام نشده، ضعف مدیریت دستگاه های اجرایی است. ما در مجلس این موضوع را پیگیری خواهیم کرد و باید بررسی شود در صورتی که دستگاه‌های اجرایی توان شناسایی منشاء پدیده تنگی نفس مردم اهواز را ندارند چه باید کرد؟

آب اهواز اتان دارد و وزیر بهداشت مطلع است!

نماینده اهواز در مجلس با بیان این که این احتمال وجود دارد که فاضلاب شهری یکی از عوامل بروز مشکلات تنگی نفس مردم اهواز باشد، گفت: در بررسی های انجام شده، مشخص شد در آب اهواز گاز اتان وجود دارد.

موسوی ادامه داد: باید علت تنگی نفس مشخص شود؛ ممکن است علت آن آلاینده‌های نفتی، باران‌های اسیدی و برخی گونه‌های گیاهی و حتی فاضلاب‌های شهری باشد. تمام این موارد می‌تواند منشاء بروز مشکلات تنفسی اخیر باشد.

نماینده اهواز با بیان این که آب اهواز همراه با گاز اتان است، اظهار کرد: این آلاینده‌ها می‌توانند موجب ایجاد مشکلاتی برای سلامت مردم شود. در بررسی‌های انجام شده مشخص شد که آب اهواز دارای گاز اتان است. به صورتی که هنگام کبریت زدن به آب لوله‌کشی، آب آتش گرفت یعنی آب همراه با گاز اتان است و از این صحنه فیلم گرفته شد و وزیر بهداشت نیز آن را تماشا کرد.

به گزارش ایسنا؛ به نظر می‌رسد پدیده بروز مشکلات تنفسی پس از نخستین باران پاییزی در اهواز، که علت آن در حالتی از ابهام قرار دارد همچنان ادامه خواهد داشت.

هنوز شناسایی این پدیده و یافتن راهکاری برای مقابله با آن یک معما مانده است؛ معمایی که بدون شک رازهای بسیاری با خود دارد؛ اسراری که حکایت از به خطر انداختن سلامت مردم رنج‌کشیده خوزستان به قیمت سودی ناقابل و کمی توسعه اقتصادی است!

با تشدید معضل ریزگردها و بروز مشکلات تنگی نفس در سال‌های اخیر، لزوم تجدید نظر در برخورد با طبیعت و محدود کردن آلاینده‌ها یک امر حیاتی است که چه بسا عدم توجه به این امر در آینده می‌تواند فاجعه‌های زیان‌‌بار‌تری را پدید آورد.

برخورد مسئولانه و همراه با شفافیت با این پدیده می‌تواند از تبعات آن بکاهد. اعلام منشاء این عارضه حداقل انتظار مردمی است که شاید دیگر باران را آرزو نمی‌کنند.