«کیمیا» به‌ روایت مرکز نظارت و ارزیابی/ خودتعریفی تلویزیون برای ساخت یک سریال

مرکز نظارت و ارزیابی رسانه ملی در جدیدترین تحلیل خود راجع به «کیمیا» تلاش کرده فقط نقاط مثبت این سریال را در تحلیلی سطحی یادآوری کند و از مداقه در این اثر که بلندترین سریال تلویزیون محسوب می شود، غفلت کرده است.

سریال «کیمیا» به کارگردانی جواد افشار از چهارم مهر ۹۴، هر شب از شبکه دو سیما در حال پخش است. مهم‌ترین نکات برآمده از تحلیل و ارزیابی ۴۶ قسمت آغازین این‌سریال (حوادث مربوط تا ۲۲ بهمن ۵۷)در گزارش مرکز ارزیابی و نظارت صدا و سیما منتشر شده است.

نکته جالب توجه در این گزارش، ارائه مطالبی سطحی است و تلاش شده نقاط ضعف سریال در قالب تحلیلی ساده انگارانه پوشانده شود و تنها به ذکر چند مورد آن هم به طور جزئی و گذرا از نقاط ضعف سریال است. نکته جالب توجه و البته تأمل این گزارش نیز بخش جمع بندی است که یک دفاع خیلی بد از سریال به حساب می آید.

«کیمیا» که اولین سریال بلند تلویزیون است، مانند آثار دیگر این رسانه اثری توأم از نقاط قوت و ضعف است. در حالی که مرکز نظارت و ارزیابی سازمان صداوسیما تلاش کرده در این گزارش به طور اغراق آمیزی نقاط ضعف را حذف کرده و همچنین به شکل نچسب و در واقع گل درشت از این سریال حمایت کند.

آنچه در ادامه می خوانید متن کامل گزارش مرکز نظارت و ارزیابی رسانه ملی درباره سریال «کیمیا» است:

تحلیل و بررسی سریال

۱٫ سریال «کیمیا» به‌عنوان اثری اجتماعی با تکیه بر مسائل سیاسی و فراز و نشیب‌های دوران انقلاب، موضوع نسبتاً جدیدتری از مجموعه‌های تلویزیونی پیشین درباره انقلاب اسلامی‌ دارد، به‌گونه‌ای که تحولات سیاسی- اجتماعی قبل از انقلاب را از زاویه دید توده مردم به‌تصویر می‌کشد و نحوه مبارزات مردمی را همچون نحوه رد و بدل کردن کاست‌های سخنرانی‌های امام خمینی(ره)، پیاده‌کردن آن‌ها و پخش اعلامیه‌های ایشان، همچنین نحوه دوستی‌ها، دشمنی‌ها، همدلی وهم‌فکری آن‌ها را در بحبوحه انقلاب، در مد نظر قرار می‌دهد که در نهایت اتحاد آن‌ها منجر به پیروزی انقلاب می‌شود.

 ۲٫ سریال در وهله اول می‌کوشد برخی معضلات اجتماعی و سیاسی را در رژیم پهلوی که به‌نوعی از علل اصلی سرنگونی آن بود به‌تصویر بکشد، از جمله «اجرای قانون کاپیتولاسیون در حکومت پهلوی و واکنش مردم به این بی‌عدالتی»، «وجود فساد و رانت در حاکمیت کشور و زیرمجموعه‌های آن»، «مبارزه صوری با فساد، قاچاق، قانون‌گریزی و قانون‌شکنی در ارتش»، «ترس از آگاهی مردم و ایجاد رعب و وحشت در جامعه با حضور نیروهای ساواک و خاموش کردن صدای اعتراض مردم با سرکوب و زندان» و «وجود نظام سرمایه‌داری و حمایت از آن‌ها در کشور و تضییع حق طبقه کارگر». البته به‌نظر می‌رسد سریال در نمایش این معضلات در قالب روایت سرگذشت خانواده پارسا تا حد زیادی موفق بوده است.

 ۳٫ از دیگر نکاتی که در این سریال مطرح می‌شود، موضوع «ایجاد شکاف بین حاکمیت و نیروهای وفادار به شاه» است. به‌نظر می‌رسد ایجاد شکاف بین شاه و نیروهای وفادارش و حمایت دروغین شاه از آن‌ها در قالب پریشان حالی و ترس «شهرام کامفر» به‌عنوان مقام عالی‌رتبه ساواک و دیگر مقامات بلندپایه کشور مانند «خسروی» و «جلالی» که سعی در فرار از کشور داشتند، در حد قابل قبولی نمایش داده شده‌است.

 ۴٫ فیلم‌نامه این مجموعه با گره‌افکنی‌های نسبتاً مناسبی سعی دارد مخاطب را به پیگیری داستان ترغیب کند که البته تا حد زیادی در این زمینه موفق بوده است. گره‌هایی همچون سرنوشت «استوار پارسا» در پاسگاه خرمشهر پس از درگیری با مافوقش و اعتراض به پسر کنسول آمریکا به‌سبب تعرض به دخترش کیمیا و انتقال او به تهران و گرفتاری او در دام «شهرام کامفر» که قصد دارد با مقدار زیادی پول و شمش طلا از کشور فرار کند. همچنین تعلیق در «مشخص شدن قاتل ستوان رستمی، رئیس پاسگاه خرمشهر»، «ورود ساواک به منزل کیمیا»، «اعدام مهری» و «سرنوشت فرخ» و… .

 ۵٫ اما برخی کاستی‌ها نیز در روایت داستان دیده می‌شود، از جمله: «باورپذیر نبودن علاقه‌مندی پیتر، پسر کنسول آمریکا به کیمیا و حسادت دوستان کیمیا به او در قسمت اول سریال بدون اشاره به پیشینه این رابطه»، «باورناپذیری احساس صمیمیت و نزدیکی سریع آرش با مادرش درحالی‌که بیست‌واندی سال از او دور بوده»، «اغراق در نمایش دشمنی و انزجار همسایه‌های انقلابی استوار پارسا با او به‌عنوان یک ارتشی درحالی‌که آن‌ها از پیشینه استوار پارسا در مبارزه با قاچاقچیان اطلاع دارند، ضمن اینکه مخالفت اصلی مردم با نیروهای ساواک بوده است، نه ارتش»و… که در برخی سایت‌ها نیز به آن‌ها اشاره شده که کارگردان مجموعه به آن‌ها  پاسخ داده است.

 ۶٫ کنش و واکنش‌ها در ساختار اصلی پیرنگ به‌خوبی لحاظ شده‌ است، به‌گونه‌ای که آشنایی کیمیا با فعالیت‌های انقلابی در خرمشهر و دسیسه ناظم مدرسه علیه او و خانم طاهری و همچنین ادامه فعالیت‌هایش در تهران با پنهان کردن ساک «خانواده نکونام» که حاوی اعلامیه و نوارهای امام(ره) بود، همچنین کشته شدن شهرام به‌دست کیمیا و دردسر‌هایی که در ادامه تا پیروزی انقلاب برای کیمیا و خانواده‌اش پیش می‌آید، زنجیره علت و معلولی وقایع را در خط اصلی داستان به‌خوبی نشان می‌دهد. خرده‌داستان‌ها نیز برای تقویت خط اصلی داستان هستند؛ خرده‌داستان‌هایی چون درگیری «استوار پارسا با قاچاقچیان»، «موضوع آزادی بیژن»، «تقابل پیمان و آرش بر سر به‌دست آوردن کیمیا» و «اقدامات اعتراضی شریف، برادر مهری علیه رژیم شاه»، تدابیر مناسبی برای پیشبرد داستان اصلی به‌شمار می‌روند.

 ۷٫ نکته دیگر اینکه ساخت سریال‌های طولانی از موارد مثبتی است که تأثیر بسزایی در جذب مخاطب دارد، به‌شرطی که از شخصیت‌پردازی قوی نیز برخوردار باشد. به‌گونه‌ای که مخاطب با دیدن جزئیات و ابعاد گوناگون شخصیت‌ها (به‌ویژه شخصیت‌های اصلی) بتواند با آن‌ها همذات‌پنداری کند و فرازو فرودهای داستان، او را به هیجان آورد.

 ۸٫ نقطه قوت کارگردانی در انتخاب مناسب بازیگران حرفه‌ای است، اما نمایش مبارزات خیابانی مردم که تلفیقی از مستندات آرشیوی و صحنه‌های بازسازی شده‌است، می‌توانست از قوت بیش‌تری بر خوردار باشد.

 ۹٫ در این سریال تصویری مقتدر و صبور و مبارز از زنان، بازنمایی می‌شود که نقش مهمی‌ در تحولات جامعه در زمان انقلاب داشتند. «مهری خانم»، «معصومه خانم(همسر آقای نکونام، مبارز انقلابی)» و «خانم طاهری» در نبود شوهرانشان با حفظ اعتماد به‌نفس و در کمال اقتدار به سر و سامان دادن اوضاع زندگی می‌پردازند و هم‌زمان در پیشبرد مبارزات علیه رژیم سهمی‌ دارند. همچنین «نرگس» و «کیمیا» همراه سایر دانش‌آموزان، حضور فعالی در مبارزات انقلابی علیه رژیم شاه دارند.

۱۰٫ اکسسوار و طراحی لباس در چنین سریالی قابل تأمل است. هر چند سعی شده اکسسوار بر اساس ویژگی‌های سال ۸۷ تا ۵۹ چیده شود، نکات ریزی از نظر دور مانده است. مثلاً کیسه‌های پلاستیکی حمل میوه به‌جای پاکت‌های کاغذی، نمایش صندوق صدقات، تابلوی موبایل فروشی، صندوق پست نصب شده بر روی در خانه، وجود برخی خودروهای آمریکایی دهه ۹۰ و… .

جمع بندی

سریال «کیمیا» به‌ لحاظ پرداختن به انقلاب اسلامی، ‌از زاویه دید توده مردم، از موضوع نسبتاً جدیدی برخوردار است و ضمن نمایش مبارزات توده مردم و نقش مثبت زنان در تحولات انقلاب، به برخی معضلات اجتماعی- سیاسی در رژیم پهلوی و علل سرنگونی رژیم پهلوی نیز می‌پردازد. فیلم‌نامه ضمن برخورداری از گره‌افکنی‌ها و تعلیق‌های مناسب، کاستی‌هایی نظیر شخصیت‌پردازی دارد. انتخاب بازیگران حرفه‌ای و استفاده از لوکیشن‌های متنوع نیز از نقاط قوت کارگردانی است.