کشف دیوان شعر ۱۰۳ ساله در نمین

پژوهشگران تاریخ نمین در مطالعات خود به دیوان شعری در قالب مرثیه با قدمت بیش از یک قرن دست یافته اند که با وجود تاکید شاعر، مجال معرفی و چاپ آن تاکنون حاصل نشده است. دیوانی که در طول این سال ها شاعر آن در زمینه شعری ناشناس اما در زمینه مذهبی و تجاری شهره عام و خاص بوده است.
حاج آقا بابا بیگ متولد ۱۲۱۲ هجری شمسی در نمین در اواخر عمر به فرزند خود امیر حسین بیگ وصیت می کند که دیوان اشعارش را به خرج خود به دست یکی از خوشنویسان ماهر بسپارد. در این نامه به فرزند تاکید شده ترتیبی اتخاذ شود که زحمات عاشقانه و خالصانه وی به هدر نرود.
تاکید آقا بابا بیگ در خوش خط بودن و ترکیب مناسب صفحات توسط فرزند دیگرش قلیخان اطاعت می شود. تا جایی که دیوان شعری با نام” تصنیف العوام” به دست خوشنویس زبده محمد علی موسوی نمینی در ۳۶۰ صفحه به خط نستعلیق گردآوری می شود.
با وجود اینکه پایان تحریر کتاب تاریخ ۱۳۳۲ هجری قمری را نشان می دهد، از آن زمان تاکنون گمنامی این دیوان شعر موجب شده است راز حاج آقا بابا بیگ که بعدها به نام معینی شناخته می شد مسکوت مانده و کتاب شاعر تاکنون مجال چاپ نیابد.
دیوان مراثی در مقام سالار شهیدان
تصنیف العوام با مدح و ثنای خداوند آغاز می شود و به غیر از ۸۰ بیت شعر که به زبان ترکی است، مابقی اشعار به زبان فارسی است. در دیباچه این دیوان مراثی آمده است:
کنم ابتدا من زحمد و ثنا که معبود واحد بود بی فنا
نه جسم و نه جوهر نه بر کنه او خیالی رسد من کنم گفت او
بهر چه تصور کنم من تمام زغیر از تصور شود والسلام
بخشی از صفحات دیوان مراثی حاج آقا بابا بیگ
بعد از دیباچه شاعر واقعه کربلا را از زمان وقوع تا پایان به صورت مثنوی سروده و در اشعارش ارادت به فرزند پیامبر را تاکید و ظلم وارده بر سالار شهیدان را نکوهش کرده است.
چو شاهین فتاده به دام بلا عجب تنگ شد عرصه کربلا
گرفتند دورش ولی کرکسان شهید بلا را ندادند امان
به عقیده پژوهشگر تاریخ نمین یکی از دلایل تاکید شاعر به گردآوری اشعار و نظم و نسق دادن به آن ارادات وی به ائمه اطهار بوده است.
یحیی عسگری نمین تاکید کرد: به دلیل همین ارادت است که شاعر کتاب خود را همچون دینی به دین و عقیده به دست فرزند سپرده و تاکید می کند تا در حفظ آن تلاش شود.
سرنوشت نامشخص کتاب کشف شده
این محقق که با مراجعه به بازماندگان حاج آقا بابا کتاب شعر وی را مطالعه کرده است، تصریح کرد: با این وجود کتاب تاکنون چاپ نشده و به دست فراموشی سپرده شده است.
وی با بیان اینکه قرار بود کتاب را خودم تصحیح و چاپ کنم، ادامه داد: با این وجود خانواده شاعر از چاپ آن منصرف شده و نسخه اصلی کتاب را پس گرفتند.
عسگری نمین با بیان اینکه نسخه اصلی کتاب دست یکی از افراد خانواده شاعر بوده تاکید کرد که این دیوان به عنوان میراث ادبی و فرهنگی نمین باید چاپ و منتشر شود.
اشعاری که نقل محافل بود؛ اما شاعر و دیوان ناشناس
به گفته عسگری نمین بعد از کشفی نمینی که در قرن هفتم هم عصر با صدرالدین موسی از نوادگان شیخ صفی الدین اردبیلی می زیسته است، مراثی مکتوب در نمین ثبت نشده است.
وی معتقد است بعد از دیوان کشفی مراثی آقا بابا بیگ در این قالب شعری در نمین باب شده و به دلیل سادگی و در عین حال خلوص اشعار در حیات و بعد از مرگ شاعر در محافل مذهبی و نوحه خوانی مورد استفاده قرار می گرفته است.
به طوریکه میرزا یوسف عبداللهی نمین، میرزا یونس و میرزا رفیع از اشعار این شاعر و دیوان در محافل مذهبی استفاده می کردند، تا جایی که به دلیل گمنامی نویسنده و عدم چاپ کتاب در برخی مواقع شاعر و یا مداح شعر را به نام خود منتسب می کرده است.
تصویری از جلد دیوان کشف شده “تصنیف العوام”
“تکیه حاجی” یادگار شاعر گمنام در نمین
با وجود اینکه احوال شاعر در چاپ کتاب رعایت نمی شود، حاج آقا بابا بیگ شهرت تجاری و مذهبی ویژه ای در نمین داشته است. بطوریکه تکیه “گونئی” با نام تکیه امام حسین (ع) را پایه گذاری کرده و تا به امروز نیز این تکیه در بین مردمان ساکن در نمین به تکیه حاجی معروف است.
علاوه بر این پرداختن به تجارت و شراکت کاری با لطفعلی خان یا سردار محترم از بانیان مدارس نمین موجب شده بود چهره این شاعر چه در حوزه تجارت و چه در مذهب و فرهنگ ماندگار شود.
شعرایی که مهر بی مهری خورده اند
عسگری نمین معتقد است ادبیات شعری نمین چهره های شاخصی دارد که آنطور که باید و شاید معرفی نشده اند.
به گفته این محقق تا قبل از دهه ۵۰ می توان چهره هایی مانند میرزا یونس محمد زاده نمینی، مطلعی نمین، میرزا یوسف عبداللهی نمین، سید ناصر مبصری نمین، سید مسعود اسبقی نمین، میر عباسقلی مبصرالسلطنه، شهاب آذرتاش، آقا میرزا فرج الله مغانی نمینی و هارون شفیقی عنبران را نام برد.
وی تاکید دارد که در مقایسه با وسعت، امکانات و جمعیت نمین شهر نخبه پروری بوده و تعداد شعرای فاخر این شهرستان قابل توجه است.
این نویسنده که در گردآوری اشعار سید ناصر الدین مبصری نمین و سید مسعود اسبقی نمین در کتب منفصل همت کرده، معتقد است در جمع آوری اشعار شعرای نمین بی مهری صورت می گیرد.
مطالبه ای که با وجود اهمیت آن از سوی شهروندان نمینی به نظر می رسد مورد غفلت واقع شده است