جهاد کشاورزی جدیتی برای گسترش آبیاری نوین در خوزستان ندارد

با وجود کمبود شدید آب در کشور و هدر رفت بیش از اندازه آب در زمین‌های کشاورزی، عزمی جدی در مسئولان جهاد کشاورزی خوزستان برای نهادینه کردن استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری در استان دیده نمی‌شود.
این گزارش از سلسله گزارشهای «پرونده ویژه بررسی پدیده کم آبی و مدیریت بحران آب در استانهای کشور» منتشر شده است. دومین «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است. نخستین پرونده ویژه استان ها با عنوان«پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» را می توانید در اینجا بخوانید.

بهره‌گیری از روش‌های نوین کشاورزی و استفاده بهینه از آب از جمله عوامل حیاتی برای رسیدن به هدف تأمین غذای جمعیت در حال افزایش دنیا است. طبق برآورد FAO در ۳۰ سال آینده مردم جهان نیازمند ۶۰ درصد غذای بیشتر خواهند بود. بخش قابل‌توجهی از این افزایش تولید با کشت متراکم (استفاده از زمین کمتر برای تولید بیشتر) که نیازمند آبیاری بیشتری است حاصل می‌شود.

با این توصیف، دسترسی و رقابت بر سر منابع آب یک چالش اساسی در سر راه بشر خواهد بود. بنابراین از هم‌اکنون قبل از آن‌که دیر شود باید به فکر چگونگی استفاده بهینه از آب برای تولید مواد غذایی بود. اصلاح شیوه تولید در بخش کشاورزی نخستین راه‌حل در زمینه ارتقای سطح بهره‌وری آب در مصارف کشاورزی است. با استفاده از بذرهای اصلاح‌شده، ارتقای کیفیت باروری خاک و بهره‌گیری از سایر روش‌های جدید کشاورزی می‌توان همزمان به افزایش تولید و استفاده بهینه از منابع آب دست یافت.

خوزستان سالانه با برداشت بیش از دو میلیون تن محصول کشاورزی، رتبه نخست کشور را در این زمینه دارد که با توجه به خشکسالی سال‌های اخیر اجرای روش‌های نوین آبیاری در این استان بسیار ضروری است.

لزوم ارائه تسهیلات به کشاورزان

نماینده خوزستان در شورای مرکزی خانه کشاورز کشور در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: زمین‌های خوزستان مهیای استفاده از طرح آبیاری نوین هست و فقط می‌طلبد که تسهیلات لازم را در اختیار کشاورزان قرار دهند تا آب مورد نیاز کشاورزی را از طریق این سیستم‌های نوین تأمین کرده و از آب‌های موجود هم به‌صورت مطلوب در کشاورزی استان استفاده شود.

جواد کاظم نسب ادامه داد: دولت و بانک‌های عامل باید کاری انجام دهند که تسهیلات لازم را به کشاورزان پرداخت کرده و سهم تسهیلات بلاعوض را بیشتر کنند. آن وقت با پیشرفت‌های حاصله و افزایش استفاده از این سیستم‌ها حرفی برای گفتن داریم. خوشبختانه در خوزستان زمین‌های کشاورزی چهار فصل داریم و باید از این نعمت الهی بهره لازم را برد.

وی عنوان کرد: متأسفانه در حال حاضر آب و برق خوزستان برای کشاورزان این استان ممنوعیت کشت اعلام کرده در حالی که کشاورز این حرف را قبول ندارد. زمین‌هایی بین ایذه و اصفهان البته در بخش اصفهان وجود دارد که برای کشت برنج دیم‌کاری شده آن‌وقت کشت دیم را برای کشاورزان خوزستانی که در کنار کارون و کرخه هستند ممنوع اعلام می‌کنند.

آبیاری نوین

نماینده خوزستان در شورای مرکزی خانه کشاورز کشور یادآور شد: مسئولان جهاد کشاورزی و سایر مسئولان مرتبط از جمله آب و برق باید این نکته را در نظر داشته باشند که کشاورزان خوزستانی در فصل قبلی برداشت گندم با مشکلات بسیاری از جمله خشکسالی و گرد و غبار مواجه بودند. این کشاورزان حتی در کشت دیم ۱۰۰ درصد خسارت دیده‌اند بنابراین چنین رفتاری اصلا صحیح نیست.

لزوم پاسخگویی دولت به مشکلات تحمیل‌شده

کاظم نسب بیان کرد: در حال حاضر با نبود آب مواجه هستیم و به ما اعلام‌شده که کشاورزان خوزستانی حق کشاورزی ندارند. قانون زمانی اجرا می‌شود که در مجلس تصویب شود ولی چنین مشکلاتی جزو بلایای طبیعی هستند که دولت باید جوابگوی مشکلات تحمیل‌شده به کشاورزان خوزستان باشد.

وی تصریح کرد: دولت به کشاورزان دو استان خسارت‌های لازم را تحت عنوان معوض کشاورزی پرداخت کرده ولی چرا وقتی نوبت به اینجا می‌رسد نباید پرداخت شود. هنوز در پرداخت معوض کشاورزی به کشاورزان خوزستان مشکل حل‌نشده و این مبالغ پرداخت‌نشده پس چگونه انتظار همکاری داشته و از کشاورزان می‌خواهند که کشاورزی خود را تعطیل کنند.

نماینده خوزستان در شورای مرکزی خانه کشاورز کشور گفت: اگر مشکلات کشاورزان حل نشود مهاجرت کرده و کنار شهرها سکنی می‌گزینند. باید به فریاد کشاورزان خوزستانی رسید و اگر کسی به داد آنها نرسد وضعیت اسفناکی انتظار آنها را کشیده و کشاورزی این استان از بین خواهد رفت. در اهواز، بهبهان و دزفول در حال حاضر زمین‌هایی وجود دارد که به زیر کشت آبیاری نوین رفته‌اند.

کاظم نسب تأکید کرد: از دولت تقاضا دارم تا ارائه وام‌ها را تسهیل کند. منازلی که در روستاها هستند سند دار شده‌اند ولی بانک‌های عامل این سندها را به‌عنوان وثیقه قبول نمی‌کنند. اگر دولت کارهای لازم را انجام دهند تا کشاورزان راحت‌تر به این تسهیلات دسترسی پیدا کنند آن‌وقت اراضی بیشتری به زیر کشت آبیاری نوین خواهد رفت.

جهاد کشاورزی از رسالت خود فاصله گرفته

وی اضافه کرد: توصیه من به کشاورزان این است که وارد عمل شده و همچنین علاوه بر اینکه زود خسته نشده بلکه کارهایی که از آنها می‌خواهند را انجام دهند. جهاد کشاورزی باید برای تعلیمات و روش‌های کشت دوره‌های آموزشی لازم را برگزار کند و چنین آموزش‌هایی رسالت اصلی آنها است.

نماینده خوزستان در شورای مرکزی خانه کشاورز کشور عنوان کرد: متأسفانه جهاد کشاورزی خوزستان از رسالت اصلی خود دور شده و بیشتر به توزیع کود و غیره می‌پردازد. جهاد کشاورزی باید به اصل خود برگشته و آموزش‌های لازم را ارائه داده و در نهایت هم در کنار کشاورزان باشد.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: آبیاری‌های کشاورزی در گذشته به شکل سنتی مانند نواری و شیاری و سایر روش‌ها انجام می‌شد. روش‌های سنتی آبیاری کشاورزی در زمان خودش کارآیی های لازم را داشته و با توجه به دامنه آب موجود طراحی شده بود.

آبیاری نوین

علی حیدرنژاد افزود: امروزه آبیاری نوین به دو روش قطره‌ای و بارانی در دستور کار برخی از کشاورزان قرار گرفته است. روش بارانی معمولا برای زمین‌های دامنه‌ای و روش قطره‌ای نیز معمولا برای زمین‌های شیب‌دار مورد استفاده قرار می‌گیرد.

موفقیت در آبیاری نوین به‌شرط وارداتی نبودن تجهیزات

وی عنوان کرد: در روش بارانی معمولا زمین‌های تسطیح شده قابل استفاده است. آبیاری قطره‌ای نیز بیشتر برای آبیاری باغات مورد استفاده قرار می‌گیرد. استان کرمان و خراسان در هر دو روش استفاده از آبیاری‌های نوین کشاورزی جزو استان‌های پیشرو هستند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز بیان کرد: استان‌های شمالی معمولا برای اکثر باغات خود از روش آبیاری قطره‌ای استفاده می‌کنند. در سال مناطق کشور کم‌وبیش آبیاری‌های نوین کشاورزی رواج پیدا کرده ولی خب این رواج با فراز و نشیب‌های زیادی روبرو بوده است.

حیدرنژاد ادامه داد: مشکلی که آبیاری قطره‌ای دارد این است که قطره‌چکان‌ها پس از مدتی مسدود می‌شود. اگر تجهیزات این شیوه آبیاری وارداتی نباشد می‌توانیم با استفاده از آن موفقیت‌های خوبی در کشاورزی به دست بیاوریم.

وی یادآور شد: در حال حاضر پیشرفت‌های بسیار خوبی در زمینه آبیاری‌های نوین کشاورزی حاصل‌شده ولی کماکان در زمینه آمادگی تجهیزات کمی مشکل وجود دارد. این نکته بسیار حائز اهمیت است که طراحی سیستم‌های آبیاری از به کارگیری آن جدا بوده و نیاز به مهارت خاصی دارد.

لزوم فرهنگ‌سازی برای استفاده از آبیاری نوین

عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز گفت: در خوزستان یک بحثی تحت عنوان یکپارچگی اراضی مطرح شد که در حال انجام است ولی روش آبیاری‌های قطره‌ای و بارانی در این استان خیل کم رواج دارد. باید در این استان شرایط و تمهیدات فراهم شود تا زارعین بیش از پیش از این روش‌ها استفاده کنند.

حیدر نژاد اضافه کرد: باید فواید این طرح بیشتر برای کشاورزان خوزستانی توضیح داده شده و همچنین مشوق‌هایی را برای آنها در نظر بگیرند. سازمان نظام مهندسی کشاورزی هر چند وقت باید دوره‌هایی را برای آموزش فارغ‌التحصیلان کشاورزی برگزار کند.

وی تأکید کرد: بهترین راه موفقیت در استفاده هر چه بیشتر کشاورزان خوزستانی از روش‌های آبیاری نوین فرهنگ‌سازی این کار است. در سراسر دنیا با توجه به بحث صرفه‌جویی که در کشاورزی مطرح است از این روش‌های آبیاری نوین استفاده می‌کنند. کتابی تحت عنوان (طراحی سیستم‌های آبیاری) به نویسندگی امین علیزاده در کتابخانه‌ها موجود بوده که بسیار برای کشاورزان مفید است البته این کتاب سالهاست به‌عنوان مرجع تخصصی دانشجویان رشته آب هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نماینده مردم دزفول در مجلس نیز در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: با توجه به اینکه استان خوزستان جزو استان‌هایی است که در حال حاضر با تنش آبی روبرو شده بنابراین نیاز داریم که در بحث صرفه‌جویی آب به‌ویژه بخش آبیاری کشاورزی برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تر و منسجم‌تری داشته باشیم.

آبیاری نوین در خوزستان با اقلیم استان تناسب ندارد

عباس پاپی افزود: ۹۰ درصد بخش سرانه مصرف آب در کشور برای بخش کشاورزی صرف می‌شود؛ بنابراین صرفه‌جویی در این بخش خیلی راهگشا خواهد بود. یکی از روش‌های صرفه‌جویی در مصرف آب کشاورزی استفاده از آبیاری‌های نوین است.

وی تأکید کرد: آبیاری نوین شیوه‌های مختلفی از جمله تحت‌فشار، بارانی، قطره‌ای و نواری را دارد. برای استفاده از هر کدام از شیوه‌های آبیاری نوین اقلیم، خاک منطقه و نوع محصولات را در نظر می‌گیرند. هر کشوری روش خاص خودش را در آبیاری نوین استفاده می‌کند و سعی بر این دارند تا آن روش را بومی کنند.

آبیاری نوین

نماینده مردم دزفول در مجلس عنوان کرد: یکی از مشکلات موجود در ارتباط با آبیاری نوین خوزستان، بحث مدیریت است. متأسفانه آبیاری نوین خوزستان مناسب با اقلیم این استان نیست به‌عنوان مثال روش بارانی اصلا مناسب خوزستان نیست چون به دلیل خشکی هوا و دمای بالا باعث تبخیر سریع و زیاد آب می‌شود.

پاپی یادآور شد: آموزش و ترویجی که باید به کشاورزان خوزستان داده می‌شد هنوز به‌خوبی انجام نشده است. برای مثال اکثر مواقع سیستم آبیاری نوین کشاورزی در اراضی مختلف استان راه‌اندازی می‌شود در حالی که کشاورز نحوه کامل استفاده از آن را بلد نیست و این نادانی باعث از بین رفتن کارایی لازم سیستم آبیاری تحت‌فشار شده و در نهایت ناکارآمد خواهد بود.

برداشت آب به روش سنتی عادت شده است

وی بیان کرد: در خوزستان عادت کرده‌ایم که از آب به روش سنتی برداشت کنیم در صورتی که با استفاده از آبیاری تحت‌فشار، شاهد افزایش عملکرد کشاورزی، کاهش هزینه کارگری و بسیاری از مزایای دیگر خواهیم بود. متأسفانه مدیران استان عزم جدی در این کار ندارند که به مسئله آبیاری نوین بیشتر ورود پیدا کرده و برنامه‌های خوبی را در این زمینه ارائه کنند.

نماینده مردم دزفول در مجلس گفت: رودخانه‌های کارون، دز و کرخه بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ مترمکعب دبی آب دارند و ۴۵۰ هزار هکتار جدید را باید به زیر کشت ببریم بنابراین به آب بیشتری نیاز داریم. برای موفق شدن در به زیر کشت بردن این اراضی جدید باید از سیستم آبیاری تحت‌فشار استفاده کرد. روش‌های کشت هم باید متناسب با خوزستان باشد.

یکی از کشاورزان خوزستانی که از روش‌های آبیاری نوین در کشاورزی استفاده می‌کند در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: در جاده اهواز به اندیمشک و روستای الباجی که در ۲۰ کیلومتری اهواز قرار دارد ۶۰ هکتار از زمین‌های کشاورزی‌ام که کشت گندم و سیب‌زمینی را دارند تحت آبیاری نوین است.

ابراهیم الباجی بیان کرد: راه‌اندازی این سیستم آبیاری تحت‌فشار را سال ۸۹ انجام دادم و آن زمان ۷۰ درصد هزینه‌ها را دولت پرداخت کرده و ۳۰ درصد باقی‌مانده را نیز خودم پرداخت کردم. ۳۰ درصد هزینه در آن زمان برای من ۵۰۰ میلیون ریال تمام شد.

همکاری نکردن جهاد کشاورزی برای اجرای سیستم آبیاری نوین

وی گفت: حقیقتا با توجه به وضعیت کمبود آبی که در کشور داریم به همه کشاورزان توصیه می‌کنم به مسئله آبیاری تحت‌فشار روی بیاورند چون این سیستم مصرف آب را در کشاورزی کاهش می‌دهد. البته از تمامی مسئولان امر هم تقاضا دارم که در ارائه تسهیلات لازم بیشتر با کشاورزان همکاری کنند.

این کشاورز در پاسخ به این سؤال که چه چیزی باعث شد تا از این شیوه آبیاری استفاده کند، گفت: اولا باید این مسئله را مدنظر داشت که آبیاری سنتی مصرف آب بالایی برای کشاورزی دارد. سال ۸۹ به دیدار دوستانم در کردستان رفته و از نزدیک با این شیوه آشنا شدم. بعد از انجام مطالعات این طرح را با حمایت جهاد کشاورزی اجرا کردم.

الباجی در پایان عنوان کرد: در حال حاضر دوستان کشاورز زیادی متقاضی اجرای این طرح هستند ولی جهاد کشاورزی با آنها همکاری نمی‌کند. در گذشته اجرای این طرح و به کارگیری آن در زمین‌های کشاورزی خیلی آسان بوده ولی الآن مراحل را بسیار سخت کرده‌اند. البته خود من هم متقاضی اجرای این سیستم در ۵۰ هکتار از اراضی کشاورزی‌ام هستم ولی تاکنون هیچ همکاری نشده است.