مفاخر اسلام آیت‌الله خویی؛ از بزرگترین فقهای معاصر

آیت‌الله سیدابوالقاسم خویی، از فقها و مراجع تقلید شیعه در تاریخ نوین است، شخصیتی که در ۶۰ سال اخیر بیشترین تأثیر علمی را بر حوزه‌های فقهی شیعه داشته است و صدها مجتهد و فقیه و مفتی از محضر او استفاده کرده است.
سید ابوالقاسم خویی فرزند سید علی ‏اکبر بن میرهاشم موسوی خویی در سال ۱۲۷۱ در خانواده علم و تقوا در شهر خوی به دنیا آمد و هشتم صفر ۱۴۱۳ مصادف با ششم مرداد ۱۳۷۱ دار فانی را وداع گفت و جهان علم و دیانت در سوگ یکی از بزرگترین فقها، اصولیین و رجالیین معاصر نشست. او از مفاخر بزرگ جهان تشیع و از مشاهیر فقه و اصول و از مدرسان پرآوازه حوزه علمیه نجف اشرف و از مفسران و قرآن‏ پژوهان عالیقدر اسلام است به همین مناسبت به مختصری از زندگی نامه این عالم وارسته می‌پردازیم:
پدرش؛ آیت‏‌الله حاج سید علی‏ اکبر فرزند سیدهاشم موسوی خویی، از شخصیت‏‌های برجسته خوی بود که بدنبال اختلاف علما در جریان نهضت مشروطیت به نجف اشرف مهاجرت کرد و در آنجا رحل اقامت گزید.
سیدابوالقاسم، دوران کودکی و نوجوانی را زیر نظر پدر گذراند و مقدمات علوم عربی و صرف و نحو و قرآن را از وی آموخت در سال ۱۳۳۰ قمری به همراه برادرش سیدعبدالله خویی، رهسپار نجف اشرف شد و به پدرش پیوست. او جوانی باهوش بود و استعدادش مایه شگفتی و اعجاب استادان حوزه علمیه نجف گردید.
پنج استاد معروف آیت‌الله خوئی
آیت الله خوئی از اساتید و مشایخ بزرگ خود در فقه و اصول در کتاب «معجم رجال الحدیث» چنین یاد می‌کند:
من در نزد اساتید و مشایخ زیادی علم و دانش فرا گرفته‌ام ولی در میان آنها پنج نفر را نام می‌برم که عبارتند از: ۱- آیت الله شیخ فتح الله معروف به شیخ الشریعه اصفهانی (متوفی ۱۳۳۸ ه ق). ۲- آیت الله شیخ مهدی مازندرانی۳- آیت الله شیخ ضیاء‌الدین عراقی (۱۲۸۹ ۱۳۶۱).
۴- آیت الله شیخ محمد حسین اصفهانی معروف به کمپانی (۱۲۹۶ ۱۳۶۱).۵- آیت الله شیخ محمد حسین نائینی (۱۲۷۳ ۱۳۵۵)
من از دو استاد اخیر بیش از همه استفاده کرده‌ام. نه تنها در درس آن دو حاضر می‌شدم بلکه درس آنان را برای دیگران تقریر می‌نمودم و در جلسه تقریر، گروهی از فضلا شرکت می‌کردند. مرحوم نائینی آخرین استاد من است که تا آخر عمر ملازم محضر او بودم و از وی اجازه روایت نیز دریافت کرده‌ام. او به من اجازه داد که کتب اربعه را از ایشان نقل کنم که ایشان نیز از شیخ محدث نوری (۱۲۵۴ ۱۳۲۰) و او از شیخ انصاری نقل می‌کرده‌اند و طریق شیخ انصاری در نقل روایات واضح است.
شاگردان این فقیه شیعه
وی پس از ۲۰ سال تحصیل در نجف اشرف، به درجه اجتهاد رسید و جمعی از علمای بزرگ به اجتهادش شهادت دادند، حوزه درسش تا پایان عمر ادامه داشت و چنان شهره یافت که در دو دهه آخر عمرش، در حوزه‏‌های علمیه عراق، بلکه جهان اسلام بی‏ نظیر بود و صدها نفر از جویندگان علوم و معارف اسلامی در درسش حضور می‏‌یافتند و بسیاری از فقها و فضلای امروز، خوشه‏‌چین دانش بیکران این استاد والامقام می‏‌باشند. برخی از شاگردانش عبارتند از: آیت‏‌الله میرزا جواد تبریزی، آیت‏‌الله سیدابوالحسن شیرازی، آیت‏‌الله سید جمال‏‌الدین خویی، آیت‏‌الله باقرشریف قرشی، آیت‏‌الله باقر ایروانی، سید محمدباقر حکیم.
برخی از آثار سید ابوالقاسم آیت‏ الله خویی و بناهای به جا مانده از ایشان:
«معجم رجال حدیث»؛ در ۲۲ جلد که فرهنگ بزرگی در زمینه شناخت بیش از ۱۵۶۷۰ نفر از رجال و راویان احادیث است؛ «فقه الشیعه»، در ۵ جلد، در فقه؛«مصباح الاصول»، در ۲ جلد، در اصول استدلالی؛ «اجود التقریرات»، در تقریرات دروس مرحوم میرزای نائینی، در ۲ جلد؛ قصیده در مدح امیرالمومنین (ع) در ۹۰۰ بیت؛ اضاء القلوب (خطی) است و در زمینه علوم قرآن و تفسیر، سه اثر ارزشمند، تألیف کرده‏‌اند که عبارتند از: نفحات الاعجاز فی رد حُسن الایجاز، البیان فی تفسیر القرآن، فقه القرآن علی المذاهب الخمس.
آیت‏‌الله خویی آثار ارزشمند و کم‏‌نظیری به جهان اسلام ارائه داده که در زمینه تأسیس مراکز فرهنگی و تبلیغی و خدمات اجتماعی، موارد زیر قابل ذکر است:
مدرسه و کتابخانه حضرت آیت‏‌الله خویی در مشهد؛ مدینه العلم آیت‏‌الله خویی در قم؛ مدرسه دارالعلم آیت‏‌الله خویی در نجف اشرف.
همچنین در بمبئی، بانکوک، داکا، پاکستان، مالزی، بیروت، نیویورک، لندن، اندونزی، فرانسه، لوس‏ آنجلس و دیگر نقاط جهان، مراکز فرهنگی و پژوهشی مشابهی تأسیس کرده که در تبلیغ مذهب تشیع در جهان بسیار موثر و کارآمد بوده‏‌اند.
رحلت این عالم وارسته
آیت‏‌الله العظمی خویی که عمر ارزشمند خویش را در راه نشر معارف اسلام و قرآن گذراندند، سرانجام در پی یک بیماری قلبی، در روز شنبه ۱۷ مرداد ۱۳۷۱ (مطابق با ۸ صفر ۱۴۱۳ قمری) در کوفه دارفانی را وداع گفت و به دیار باقی شتافت و مزار مرجع بزرگ شیعیان جهان مرحوم آیت‌الله العظمی سید ابوالقاسم خویی در یکی از حجره‌های صحن شریف علوی در نجف اشرف قرار دارد.
این بزرگوار، یکی از نخستین کسانی بود که پس از شروع نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی (رض) حوزه علمیه نجف را به اهمیت حوادث ایران متوجه ساخت و سعی و کوششی ارجمند در همراهی با حرکت عظیم روحانیت و مردم در ایران، مبذ‌ول داشت.